ΠΩΣ ΗΤΑΝ ΚΑΙ ΠΩΣ ΕΓΙΝΕ

Γράφει ο Τάσος Κώστας
(αναδημοσίευση από τον ΤΟΠΟ ΜΑΣ)

Τις προηγούμενες ημέρες έπεσαν στα χέρια μου παλιές φωτογραφίες, από μακρινές εποχές που ελάχιστα θυμάμαι ή καλύτερα δεν έχω ζήσει. Φωτογραφίες από την εποχή που το Φαληράκι ήταν «παρθένο» και αποτελούσε παράδεισο αναζήτησης για ταξιδιώτες.
Παρατηρώντας καλύτερα τις δύο παλιές, έγχρωμες φωτογραφίες ( η μία έχει τραβηχτεί περίπου το 1960 και η άλλη περίπου μετά το 1970) βγαίνουν χρήσιμα συμπεράσματα γιατί φτάσαμε σε κατάσταση αδιεξόδου στην τοπική τουριστική μας βιομηχανία.
Τα τελευταία 25 χρόνια η περιοχή Φαληρακίου και της παραλιακής ζώνης Καλλιθέας αναδείχθηκε πρωταθλήτρια στη δόμηση, κατέκτησε χρυσό μετάλλιο στη χρησιμοποίηση τσιμέντου.
Όλοι έπεσαν με τα… μούτρα για να αποκτήσουν κτίρια κοντά στην παραλία που άλλοτε ήταν γεμάτη δέντρα και καλύβες.
Τελικά αυτή η συμπεριφορά οδήγησε στο χειρότερο σενάριο δηλαδή την πλήρη αλλοίωση του τοπίου λόγω της ραγδαίας και άνευ σχεδιασμού τσιμεντοκάλυψης.
Η παραλιακή ζώνη από τη μία άκρη έως την άλλη έχει οικοδομηθεί σχεδόν στο σύνολό της και τα πράγματα θα ήταν χειρότερα εάν δεν υπήρχε η «προίκα» των Ιταλών κατακτητών με τη χαρτογράφηση του αιγιαλού.
Παντού δημιουργήθηκαν μικρές τουριστογειτονιές από τσιμέντο με μικρά διαλείμματα γης, δημιουργήματα μιας στρεβλής αντίληψης για την τουριστική ανάπτυξη που «καταπίνει» πλαγιές, κάμπους, παραλίες.
Όλες οι προσπάθειες περιορισμού της ιδιότυπης αυτής αστικοποίησης απέτυχαν παταγωδώς: επειδή το νομικό πλαίσιο ήταν «διάτρητο» από εξαιρέσεις, επειδή κανείς δεν επέβαλε αυστηρά την εφαρμογή του, κανείς δεν ήθελε την τήρησή του.
Οι ιδιοκτήτες γης θέλαμε τσιμέντο και αναγκάσαμε τους πολιτικούς να… υποκύψουν στις ορέξεις μας. Οι πολιτικοί και οι πολιτικές που ακολουθούν είναι δημιούργημά μας.
Οι επιστήμονες μιλούν (σε ώτα που δεν ακούν) για μια κατάσταση που θα οδηγήσει την επόμενη δεκαετία στην οριστική αλλοίωση του φυσικού μας πλούτου και τελικά στην απαξίωση του τουριστικού τους προϊόντος, αυτό για το οποίο θυσιάζονται όλα.
Μήπως ήρθε η ώρα να αλλάξουμε στάση και να πάρουμε μέτρα, όπως η καθολική απαγόρευση της εκτός σχεδίου δόμησης αλλά και γκρέμισμα κτιρίων προκειμένου να σωθεί ό,τι έχει απομείνει;
Μόνο με δραστικά μέτρα, κόντρα στο ρεύμα της αλόγιστης ιδιοκτησίας μπορούμε να αλλάξουμε σελίδα.

ΠΩΣ ΞΕΚΙΝΗΣΑΜΕ ΚΑΙ ΠΩΣ ΚΑΤΑΛΗΞΑΜΕ

Η τουριστική ανάπτυξη του Φαληρακίου ξεκίνησε δειλά ήδη από τη δεκαετία του '60. Η συστηματική οικοδόμηση ξεκίνησε στο τέλος της δεκαετίας του ‘70 και τις αρχές του '80 όταν το κράτος με τη λογική «δώσε χρήμα στο λαό» και οι τράπεζες μοίραζαν δάνεια ανάπτυξης.
Τότε η περιοχή ήταν παρθένα και έγιναν τα μεγάλα εγκλήματα στον σχεδιασμό. Δημιουργήθηκε ένα «τέρας» που για δύο δεκαετίες μας «φρόντιζε» αλλά πλέον είναι έτοιμο να μας «κατασπαράξει» αφού φροντίσαμε να εξαντλήσουμε όλους τους φυσικούς πόρους.

ΔΩΜΑΤΙΑ, ΠΙΟ ΠΟΛΛΑ ΔΩΜΑΤΙΑ

Είναι πραγματικότητα ότι την προηγούμενη δεκαετία οι περισσότεροι κάτοικοι αυτού του τόπου είχαν κυριευτεί από τη νοοτροπία ότι ανάπτυξη σημαίνει οικοδομή.
Ότι έσοδα υπήρχαν το καλοκαίρι από τα πρώτα ενοικιαζόμενα δωμάτια, τα επενδύσαμε, σε ακόμα περισσότερα δωμάτια αφού υπήρχε ζήτηση και πιέσεις από τα τουριστικά πρακτορεία.
Τα πρακτορεία έκαναν τη δουλειά τους και ήθελαν να καλύψουν τις ανάγκες εκείνων των ετών που ο τόπος μας ήταν παράδεισος αφού το φυσικό περιβάλλον ήταν πανέμορφο και οι τιμές πολύ χαμηλές λόγω της δραχμής.
Ουδείς φρόντισε να προσγειώσει τις ορέξεις των ντόπιων και την ακόρεστη επιθυμία τους για περισσότερο τσιμέντο.
Ουδείς φρόντισε να τους εξηγήσει ότι η ζήτηση είναι προσωρινή και πως οι τουρίστες θα σταματήσουν να έρχονται όταν όλα έχουν καταστραφεί και η αγνή ελληνική φιλοξενία μετατραπεί σε βιομηχανία είσπραξης δολαρίων και ευρώ.
Αν κανείς «πετάξει» πάνω από το Φαληράκι με ένα αεροπλάνο ή ανέβει στον Προφήτη Ηλία θα δει μια συνεχή δομημένη γη. Αν συνεχιστεί αυτή η «ανάπτυξη» που μιμείται το αστικό περιβάλλον των πόλεων, μοιραία, σε μια γενιά, η απαξίωση θα είναι ολοκληρωτική και δεν θα φτάνουν ΟΥΤΕ οι οικονομικοί μετανάστες από κάθε γωνιά της γης για να γεμίσουν τα δωμάτια που κτίστηκαν χωρίς σοβαρό σχεδιασμό.

ΑΠΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Απέναντι στην «άλωση» του Φαληρακίου, αλλά και άλλων περιοχών, από την οικοδομή, η Πολιτεία στάθηκε για πολλά χρόνια απαθής.
Στα μέσα της δεκαετίας του '90 και ενώ η δόμηση στις εκτός σχεδίου περιοχές άρχισε να ξεφεύγει από κάθε όριο, το κράτος (μέσω των υπουργείων ΠΕΧΩΔΕ και Αιγαίου) αποφάσισε να καθορίσει Ζώνες Οικιστικού Ελέγχου (ΖΟΕ), να χαρακτηρίσει οικισμούς ως παραδοσιακούς, νησιά και νησίδες ως «φυσικού κάλλους».
Όμως στην πράξη έμειναν παραθυράκια και δεν υπήρχε σοβαρό θεσμικό πλαίσιο με συγκεκριμένους όρους δόμησης ανά νησί και μέτρα για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος.
Αυτό εξηγείται γιατί κάθε νέος περιορισμός συναντά αφόρητες αντιδράσεις στα νησιά, διαδηλώσεις, πιέσεις, απειλές. Οι ντόπιοι δεν συνειδητοποιούν ότι πρέπει να διατηρήσεις το φυσικό σου περιβάλλον, έστω και για να πουλάς ακριβότερα το τουριστικό σου προϊόν. Εμείς δεν το συνειδητοποιήσαμε και απαξιώσαμε ΜΟΝΟΙ ΜΑΣ, την περιοχή και το προϊόν.
Όπως σε πολλά νησιά έτσι και στο Φαληράκι, οι πολεοδομικές μελέτες δεν ολοκληρώθηκαν ή δεν θεσμοθετήθηκαν ποτέ εξαιτίας των αντιδράσεων.
Ετσι όπως έχει διαμορφωθεί η πολεοδομική και οικονομική πραγματικότητα η υπόθεση για το μέλλον αφορά πλέον έναν συμβιβασμό ανάμεσα στο πόσο θέλουμε να συνεχίσουμε το αλόγιστο κτίσιμο και πόσο θέλουμε να συμβάλουμε στην προστασία του περιβάλλοντος.

ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΠΟΥ ΑΠΟΔΕΙΧΘΗΚΕ… ΦΟΥΣΚΑ

Το Φαληράκι του ’60 και το Φαληράκι του 2000 είναι ένα τυπικό παράδειγμα του τι μπορεί να συμβεί όταν χαθεί η αίσθηση του μέτρου. Πως αυτό που χαρακτηριζόταν «οικονομικό θαύμα» ήταν ουσιαστικά μια φούσκα που… έσκασε.
Η σπάνιας φυσικής ομορφιάς κεντρική παραλία έχει χτιστεί σχεδόν σε όλο το μήκος της, η δόμηση επεκτείνεται σε όλο το εσωτερικό της περιοχής, καταλαμβάνοντας τις παλιές γεωργικές εκτάσεις, ενώ το θέρετρο έχει κατατεμαχιστεί από τους δεκάδες δρόμους που ανοίχθηκαν για να δημιουργηθεί πρόσβαση στα οικοδομήσιμα οικόπεδα.
Η ανεξέλεγκτη κατάσταση δεν πρέπει να συνεχιστεί. Απαιτείται άμεσα κρατική παρέμβαση με σκληρά μέτρα (ακόμη και κατεδαφίσεις) για να σωθεί το φυσικό περιβάλλον που απέμεινε και να αποκτήσουν και πάλι οι μεγάλες και μικρές παραλίες μας τη γραφικότητα που είχαν τις περασμένες δεκαετίες.
Όσοι παρακολουθούν τις πολιτικές εξελίξεις θυμούνται την τολμηρή ρύθμιση του υπουργείου Αιγαίου επί υπουργίας Ν. Σηφουνάκη για «απόσυρση οικοδομικού όγκου», δηλαδή μείωση του ύψους προκειμένου για υφιστάμενα κτίρια μεγάλου ύψους στα παραλιακά μέτωπα. Φανταστείτε αυτή η πρόταση να εφαρμοστεί στην παραλιακή ζώνη Καλλιθέας πόσο διαφορετική θα είναι η πραγματικότητα. Το τόλμησαν στην Ισπανία και πέτυχε.
«Κλειδί», επομένως, της όλης πολιτικής είναι ο συνεπής πολεοδομικός και χωροταξικός σχεδιασμός με έμφαση στη βιωσιμότητα. Τα προβλήματα δεν είναι μόνο αισθητικά ούτε στενά περιβαλλοντικά. Σχετίζονται με την ουσιαστική επιβίωση και ανάπτυξη χώρου και κοινωνικού συνόλου.
Το Φαληράκι τα τελευταία 30 χρόνια πέτυχε στρεβλή ανάπτυξη που έχει σαν αποτέλεσμα ένα τεράστιο γρίφο για δυνατούς λύτες.
Αν πάμε λίγο πίσω εκεί στις δεκαετίες του 50 & 60, θα θυμηθούμε από τις ταινίες του ελληνικού κινηματογράφου κάποιον Κωνσταντάρα να ετοιμάζεται για βουτιά σε πισίνα του ΞΕΝΙΑ και ίσως μια Λάσκαρη να παρελαύνει με μπικίνι στην Πλαζ του ΕΟΤ. Αν δε το πλάνο είναι ανοικτό θα γοητευθούμε από την ομορφιά της παραλίας, και επίσης από την απουσία κτηρίων, τροποποιήσεων και αυθαίρετων που σήμερα είναι το φόντο στις σύγχρονες καρτ-ποστάλ.
Αναπόφευκτη λοιπόν, για τους πιο ευαίσθητους μια νοσταλγία και ένα γιατί δεν πήγε καλά το πράμα. όταν και τις μορφολογικές συνθήκες είχαμε αλλά κυρίως οι πρώτες εκείνες απόπειρες του ΕΟΤ ήταν στις περισσότερες περιπτώσεις συμβατές με το περιβάλλον και κυρίως με αναβαθμισμένη αισθητική που απέχει πολύ από το σημερινό μέσο όρο των τουριστικών καταλυμάτων.
Η απάντηση είναι κυρίως η βιασύνη μας, η βιασύνη των κουρασμένων ντόπιων που θέλησαν η δική τους γενιά –του 70 και μετά- να μην είναι υποχρεωμένη να θαλασσοπνίγεται, να σκάβει και να φυτεύει σε βράχια, να της σαπίζουν τα προϊόντα επειδή ο τάδε εφοπλιστής δεν έχει όφελος από τις συνδέσεις με τα μικρά νησιά, ή έχει όφελος με τα μεγαλύτερα όπως εδώ αλλά υπερχρεώνει τις μεταφορές…
Και η προσδοκία των κατοίκων κατανοητή όταν είδαν για παράδειγμα ότι στους πρώτους τουρίστες μπορούσαν να τους χρεώσουν τη σαρδέλα για ροφό και να τους νοικιάσουν ακόμα και ταράτσες κτιρίων!
Και καλά, και ανθρώπινα όλα αυτά, αλλά μαζί με τις «θεές» από την Ευρώπη ήρθαν και τα επίσης πολύ ανθρώπινα αστικά λύματα, τα πολύ ανθρώπινα απορρίμματα, η έλλειψη νερού, η έλλειψη ενέργειας, ξεκίνησε η πίεση για καινούργια δωμάτια, για παραθαλάσσια οικόπεδα που θα πουλούσαν σε δεκαπλάσιες τιμές-τι πείραζε μωρέ αν καταπατούσαν και λίγο τον αιγιαλό;- θα τους έδινε άδεια η κοινότητα, η νομαρχία, το κράτος που τελικά και αυτό με τη σειρά του δεν λειτούργησε θεσμικά αλλά και αυτό «ανθρώπινα».
Και μπήκαμε στη χρυσή εποχή της κατανάλωσης –άνευ ενοχών- την εποχή του 80 ή των έϊτις που λέμε…και εδώ ξεσαλώσαμε!
Στη διάρκεια της δεκαετίας του 90 αλλά και μέχρι σήμερα το κεντρικό κράτος αδρανούσε με τους ελεγκτικούς τους μηχανισμούς αποδυναμωμένους αφήνοντας μονάχα την τοπική αυτοδιοίκηση να βγάλει το φίδι από την τρύπα για λόγους «λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών».
Ευθύνες έχει και η τοπική αυτοδιοίκηση που δεν τόλμησε να ζητήσει πιο νωρίς να εφαρμοστούν αυστηροί όροι για την προστασία των ανθρώπων, του περιβάλλοντος και στην τελική της ίδιας της οικονομίας της περιοχής... Η τοπική αυτοδιοίκηση έκανε και κάνει ρουσφέτια τα οποία οδηγούν στο αποτέλεσμα του αδιέξοδου για την περιοχή μας.
Φτάνοντας λοιπόν καταϊδρωμένοι στη νέα χιλιετία με αρκετά λεφτά πια τσεπωμένα -αλλά όχι και τοποθετημένα υπέρ της κοινωνικής ευημερίας- τσεπωμένα από τη τουριστική ανάπτυξη «τη βαριά βιομηχανία» της χώρας, όπως συχνά αρέσκονται οι διάφοροι κυβερνητικοί να λένε, η ανάγκη λύσεων έγινε επιτακτική όχι μόνο από πλευράς ευρωπαϊκής ένωσης αλλά και από πλευράς καθαρά κερδοσκοπικής. Η κατανάλωση του φυσικού μας πλούτου χωρίς τις απαραίτητες υποδομές άρχισε πια να βρωμάει...και φυσικό ήταν υπάρχουν άλυτα προβλήματα για λύματα και σκουπίδια.

Η ΣΙΩΠΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Η στρεβλή όμως ανάπτυξη δεν έφερε μόνο αυτά. Έφερε και τη σιωπή, το βόλεμα του κόσμου. Όταν ολόκληρη η περιοχή μας είναι μονομερώς εξαρτώμενη από την τουριστική ανάπτυξη και την οικοδομή, όταν οι καλλιέργειες, η κτηνοτροφία και η αλιεία έμειναν πίσω τότε κανείς δεν ήθελε να μιλήσει για τα προβλήματα του τόπου του φοβούμενος ότι αυτή του η κίνηση θα τον δυσφημήσει, και τον ίδιο και τον τόπο...
Θυμηθείτε με τα έκτροπα του 2003, πέρασαν χρόνια και ακόμη δεν έχουν αναδειχθεί οι υπεύθυνοι, ούτε αναλύθηκαν οι αιτίες για να υπάρχει σχεδιασμός της επόμενης ημέρας.
Κάθε φαγοπότι (όπως αυτό του Φαληρακίου τις προηγούμενες δεκαετίες) έχει το τέλος που του αξίζει, ειδικά αν πρόκειται για το «Μεγάλο» το τέλος θα είναι μοιραίο. Σήμερα, στην εποχή της μεγάλης κρίσης το να μιλάς για την προστασία του περιβάλλοντος ακούγεται εν πρώτης σαν το τελειωτικό χτύπημα στην ανάπτυξη...
Η αλήθεια όμως είναι ότι για να αναπτύξουμε τον τόπο πρέπει καταρχήν να έχουμε τόπο! Και η αλήθεια επίσης είναι ότι η νέα γενιά έχει «μπολιαστεί» με οικολογικές ανησυχίες και είναι έτοιμη να προβάλει νέα μοντέλα που συνδυάζουν την προστασία αυτή με την ανάπτυξη που βεβαίως έχουμε ανάγκη.