Ενα επίκαιρο άρθρο με αφορμή την 70η επέτειο της 28ης Οκτωβρίου του 1940 από τον εκπαιδευτικό του δημοτικού σχολείου Κοσκινού Πάνο Δρακόπουλο
«Ξημερώνοντας τ' Αγιαννιού, με την αύριο των Φώτων, λάβαμε τη διαταγή να κινήσουμε πάλι μπροστά, για τα μέρη όπου δεν έχει καθημερινές και σκόλες. Έπρεπε, λέει, να πιάσουμε τις γραμμές που κρατούσανε ως τότε οι Αρτινοί, από Χειμάρρα ως Τεπελένι. Λόγω που εκείνοι πολεμούσανε απ' την πρώτη μέρα, συνέχεια, κι είχαν μείνει σχεδόν οι μισοί και δεν αντέχανε άλλο.
Δώδεκα μέρες κιόλας είχαμε μεις πιο πίσω, στα χωριά. Κι απάνω που συνήθιζε τ' αυτί μας πάλι στα γλυκά τριξίματα της γης, και δειλά συλλαβίζαμε το γάβγισμα του σκύλου ή τον αχό της μακρινής καμπάνας, να που ήταν ανάγκη, λέει, να γυρίσουμε στο μόνο αχολόι που ξέραμε: στο αργό και στο βαρύ των κανονιών, στο ξερό και
στο γρήγορο των πολυβόλων.
Νύχτα πάνω στη νύχτα βαδίζαμε ασταμάτητα, ένας πίσω απ' τον άλλο, ίδια τυφλοί.
Με κόπο ξεκολλώντας το ποδάρι από τη λάσπη, όπου, φορές, εκαταβούλιαζε ίσαμε το γόνατο. Επειδή το πιο συχνά ψιχάλιζε στους δρόμους έξω, καθώς μες στην ψυχή μας. Και τις λίγες φορές όπου κάναμε στάση να ξεκουραστούμε, μήτε που αλλάζαμε κουβέντα, μονάχα σοβαροί και αμίλητοι, φέγγοντας μ' ένα μικρό δαδί, μία - μία εμοιραζόμασταν τη σταφίδα.
Ή φορές πάλι, αν ήταν βολετό, λύναμε βιαστικά τα ρούχα και ξυνόμασταν με λύσσα ώρες πολλές, όσο να τρέξουν τα αίματα. Τι μας είχε ανέβει η ψείρα ως το λαιμό, κι ήταν αυτό πιο κι απ' την κούραση ανυπόφερτο. Τέλος, κάποτε ακουγότανε στα σκοτεινά η σφυρίχτρα, σημάδι ότι κινούσανε, και πάλι σαν τα ζα τραβούσαμε μπροστά να κερδίσουμε δρόμο, πριχού ξημερώσει και μας βάλουνε στόχο τ' αερόπλανα. Επειδή ο Θεός δεν κάτεχε από στόχους ή τέτοια, κι όπως το ΄χε συνήθειο του, στην ίδια πάντοτε ώρα ξημέρωνε το φως».
Αγαπητοί αναγνώστες, το κείμενο που μόλις διαβάσατε, δεν ανήκει σε έναν ιστορικό: δεν φέρουν την υπογραφή ενός αποστασιοποιημένου από τα γεγονότα της ιστόρησής του ερευνητή, ο οποίος εμπνεόμενος -στα φανερά ή στα κρυφά- από την Α΄ ή τη Β΄ πολιτική θεωρία ή ιδεολογία, θα αναπτύξει υπό το φως τους την ανάλυση και την κατανόηση του παρελθόντος.
Ούτε ακόμη, ανήκει σε έναν επαγγελματία πολιτικό ή δημόσιο κρατικό υπάλληλο, του οποίου τα γραφόμενα με τον ένα ή άλλο τρόπο λογοδοτούν σε μία υπαλληλική ιεραρχία ή κρατική δεοντολογία. Σε συνθήκες, με άλλα λόγια, που θα του υποβάλλουν, αν όχι θα λογοκρίνουν, την περιγραφή των συμβάντων και των καταστάσεων του χθες.
Το μικρό αυτό απόσπασμα με το οποίο άνοιξα τη σύντομη αυτή επιφυλλίδα για την 60η επέτειο του ελληνικού «ΌΧΙ» στον ιταλικό φασισμό, ήταν από το «Άξιον εστί» του Οδ. Ελύτη. Τίτλος του «Πορεία στο μέτωπο».
Ίσως αναρωτιέστε, γιατί διάλεξα αυτό το κείμενο από τα πολλά που μας έχει προσφέρει το μεταπολεμικό μελάνι δεκάδων συγγραφέων σχετικά με τον Ελληνοιταλικό πόλεμο από τον Οκτώβριο του 1940 έως τον Μάρτιο του 1941;
Δυο μόνον λόγους, ας μου επιτραπεί, να αναφέρω εδώ:
1ον Ο συγγραφέας, στην συγκεκριμένη περίπτωση ο Ελύτης, έζησε από πρώτο χέρι τα γεγονότα που μας εκθέτει. Ο Ελύτης –είναι γνωστό– υπηρέτησε ως έφεδρος Αξιωματικός στα Ελληνοαλβανικά σύνορα την περίοδο ’40 –‘41, εωσότου προσβληθεί από τύφο.
2ον Η ανθρωποκεντρική του ματιά, το βλέμμα του, δηλαδή, πάνω στα πάθη και στα παθήματα του ανθρώπου μέσα στην πολεμική συνθήκη, προσδίδει σε εμάς τους νεότερους κάτι παραπάνω από έγκυρες περιγραφές και αποτιμήσεις των γεγονότων. Αποκαλύπτει τη βίαιη αλήθεια του πολέμου. Το πραγματικό του πρόσωπο: απέναντι στο οποίο εκφυλίζεται το ανθρώπινο σώμα –από πείνα, αμέτρητες κακουχίες, ψείρες– κι ασφαλώς ραγίζει, αιματοκυλάει, θα έλεγα, η ίδια η ανθρώπινη ψυχή: «το πιο συχνά ψιχάλιζε στους δρόμους έξω, καθώς μες στην ψυχή μας».
Φίλοι αναγνώστες, 70 χρόνια από την 28η Οκτωβρίου του 1940, οι επέτειοι και οι ομιλίες μας, μίλησαν εξαντλητικά και για τις πιο λεπτομερείς πτυχές του Ελληνοιταλικού πολέμου: την βύθιση του Έλλη από το ιταλικό υποβρύχιο «Ντελφίνο» στα ανοιχτά της Τήνου στις 15/8 του ’40, το τελεσίγραφο Μουσολίνι δια χειρός Κράξι κατά τη 2α πρωινή της 28ης Οκτωβρίου, για το ίδιο το «Όχι» που άμεσα ξεστόμισε ο Ι. Μεταξάς και ακόμη πιο εύγλωττα και αποφασιστικά έκανε πραγματικότητα σύσσωμη η ελληνική κοινωνία του ’40 και τέλος, για τόσα ακόμη στρατιωτικοπολιτικά ορόσημα μέχρι την κατάρρευση του ελληνικού στρατού και την Γερμανική εισβολή κι επικράτηση τον Απρίλιο του 1941.
Τα γνωρίζουμε, άλλος λιγότερο άλλος περισσότερο, από τις αφηγήσεις της Μακρο-ιστορίας, της ιστορίας που διηγείται το παρελθόν μέσα από μεγάλα ανθρωπολογικά και πραγματολογικά «κάδρα» και που κατά κανόνα εστιάζει στις μάχες, στις διασκέψεις, στα σύμφωνα και στις διπλωματικές κινήσεις και αποφάσεις των υψηλόβαθμων και των ανώτερων αξιωματούχων.
Είναι όμως, μόνο αυτά το παρελθόν;
Θέλοντας να απαντήσουμε ως δημόσιο Δημοτικό Σχολείο (ΔΣ Κοσκινού) στο συγκεκριμένο κρίσιμο ερώτημα ενσωματώσαμε φέτος στο Πρόγραμμά μας την παρουσίαση κι επεξεργασία ενός μέρους από το Φωτογραφικό Αρχείο της Β. Παπαιωάννου (1940-1960, Μουσείο Μπενάκη).
Μέσα από αυτό οι μαθητές μας είδαν το πρόσωπο των συνομηλίκων τους, την «αμοντάριστη» φυσιογνωμία των 10χρονων, 11χρονων παιδιών κατά την περίοδο του πολέμου, κατά μήκος δηλαδή, της σκληρής 4χρονης Κατοχής – της Κατοχής, που εδώ στα Δωδεκάνησα, μεγάλοι και μικροί, βίωναν ήδη από το 1912, όταν και εγκαταστάθηκαν οι Ιταλικές Αρχές με «δημοκρατικό» και αργότερα ανοιχτά φασιστικό, αποικιοκρατικό σε κάθε περίπτωση, χαρακτήρα.
Με αυτό το πνεύμα, το πνεύμα ανάγνωσης και μελέτης και της λεγόμενης Μικρο-ιστορίας μοιράστηκα μαζί σας σήμερα την αποκαλυπτική μαρτυρία του Οδ. Ελύτη.
Μας δίνουν νέα κριτήρια αποτίμησης του παρελθόντος αυτές οι πηγές στις οποίες έχει χαραχτεί ατόφια κι ανάγλυφα η εμπειρία του ανθρώπου – υποκειμένου της ιστορίας. Επιπλέον, μας προστατεύουν από πολλές παραμορφώσεις του παρελθόντος.
«Οι ήρωες περπατούν στα σκοτεινά» γράφει σ’ ένα έξοχο ποίημά του ο άλλος βραβευμένος με Νόμπελ, Έλληνας ποιητής, ο Γ. Σεφέρης. Όχι στα «φώτα» και στις «δάφνες» που του επιφυλάσσει η εθιμοτυπία των εορτών και των παρελάσεων μας.
Εκτός κι αν λαθεύει ο Σεφέρης κι όντως οι ήρωες προχωρούν στα …«φωτεινά»! Αλλά, αν είναι έτσι, τότε απορώ: πώς δεν μπόρεσαν να αναγνωρίσουν τον φετινό Μάρτιο έξω από τη Βουλή τα σώματα ασφαλείας, τα λεγόμενα ΜΑΤ, τον «φωτεινό ήρωα» της υποστολής και της κλοπής της Γερμανικής σημαίας, της σβάστικας, από την Ακρόπολη του ‘42, τον Μ. Γλέζο και τον ψέκασαν με χημικά κατά πρόσωπο;
Εδώ, σ’ αυτό το κρίσιμο σημείο θέλω να καταλήξω: στο ότι η ζωντανή ιστορία και όχι η σκηνοθετημένη της εκδοχή, μας κάνει ακέραιους ανθρώπους. Ανθρώπους που εννοούν και βιώνουν με προσωπικούς όρους το παρόν ανηφορίζοντας στο μέλλον.
ΥΓ: Διανύουμε στις μέρες μας μία περίοδο κατάπτωσης ως ελληνική πολιτεία. Ας αναρωτηθούμε: τι θα καταγραφεί στην Μεγαλο-ιστορία και στην Μικρο-ιστορία του τόπου μας; Μόνον η ανικανότητα και η στυγνή ιδιοτέλεια πλήθους πολιτικών μας που οδήγησαν –μεταξύ άλλων– σε άδεια ταμεία και κάλπικους πολιτικούς «ισολογισμούς» ή ταυτόχρονα θα επισημανθεί και η αδυναμία των πολιτών, η δική μας ατολμία, να αλλάξουμε την μοίρα μας προτάσσοντας σημερινά, επίκαιρα, το ίδιο κρίσιμα «ΌΧΙ»;
