Ιστορίες και μύθοι του τόπου μας, από κείμενα του συγγραφέα Κώστα Καντά*
Ο πρώτος πρέπει να έγινε στα 19 χιλ. χρόνια, αφού άρχισαν να λιώνουν οι παγετώνες. Ο δεύτερος γύρω στα 12 χιλ. χρόνια και ο τρίτος όταν οι παγετώνες που στην Ευρώπη έφταναν έως και στα Βαλκάνια από τις 9 χιλ. έως τις 5 χιλ. π.Χ.
Κατά τον τελευταίο που είχε αναπτύξει πολιτική, τεχνική και κυριαρχική σ’ όλους τους πλανήτες, ο Ελληνισμός καταποντίστηκε η Ατλαντίδα που πρέπει να ήταν η κορωνίδα του Ελληνισμού σε πολιτισμό και ανάπτυξη.
Πριν από τον τρίτο κατακλυσμό, το Δωδεκάθεο των αρχαίων Ελλήνων ήταν βασιλείς, άρχοντες, ηγεμόνες κυβερνήτες, οι οποίοι με τις χιλιετίες θεοποιήθηκαν. Ήταν κυβερνήτες διαφόρων κρατών σε όλες τις ηπείρους εκτός της Αυστραλίας.
Υπάρχουν ενδείξεις αμυδρές, ότι τις τότε χιλιετίες υπήρχαν και πτητικές μηχανές. Οι παγετώνες από την Ευρώπη εξαφανίστηκαν στον τελευταίο κατακλυσμό, τα νερά από τη Μεσόγειο αποσύρθηκαν προς τον Ατλαντικό Ωκεανό, το Αιγαίο και τα παράλιά του πήραν τη σημερινή μορφή και η Ρόδος και τα νησιά αναδύθηκαν. Το ότι ο Ελληνισμός κοσμοκρατούσε αποδεικνύεται και από τον Άτλαντα που σηκώνει τον πλανήτη γη.
Η ίδρυση της πόλης της Ρόδου
Μέχρι την ίδρυση της πόλης της Ρόδου από το Δωριέα, το γιο του Διαγόρα στα 408 π.Χ μονοπάτι από τον κάμπα του Πλατάνου προς το έδαφος που οικοδομήθηκε η Ρόδος δεν υπήρχε, διότι διοικητικό κέντρο ήταν η Ιαλυσός και προς τα εκεί υπήρχε μονοπάτι Λούκα – Παστίδα – Ιαλυσός.
Με την ίδρυση της Πόλης οι συνοικισμοί του Πλάτανου και του Ρημόκαστρου υπήχθησαν στο δήμο της Ρόδου και δημιουργήθηκαν μονοπάτι από το Στενό προς την πόλη για τη μετάβαση τους με τα ζωντανά τους.
Ο Πυλώνας και το Στενό
Τελειώνοντας ο Κάμπος στα Ρωμαϊκά και τα Βυζαντινά χρόνια, σκάφτηκε ο λόφος, έγινε ισόπεδη δίοδος η οποία έκλεινε με πύλη, θεαματική πύλη που ονομάστηκε Πυλώνας και το έδαφος πριν την πύλη ονομάστηκε Πυλούνας.
Η πύλη, ως δίοδος, εφρουρείτο στη Βυζαντινή εποχή και στους δύο πρώτες αιώνες της Τουρκοκρατίας 1523 έως 1730 και μετά χαλάρωσε η φύλαξη και η πύλη διελύθη και περιήλθε ο χώρος σε ιδιοκτησία Καλυθενού.
Τον Απρίλιο του 1912 οι Ιταλοί αποβιβάστηκαν στο σημερινό Φαληράκι και αφού με οδηγούς τους Καλυθενούς, χτύπησαν τους Τούρκους και ύστερα αφού παραδόθηκαν οι Τούρκοι στη Ψίνθο πέρασαν το Στενό ή την πύλη του Πυλώνα που ήταν αφύλακτη και με ζωντανά και πεζοί έφτασαν από το υπάρχον τότε μονοπάτι στην πόλη της Ρόδου.
Στα 1918 οι Ιταλοί έκαναν αμαξωτό δρόμο από την Ρόδο έως τις Καλυθιές και έως τη Ψίνθο και συνέχισαν στ’ Αφάντου και από Αφάντου και συνέχεια έως τη Λίνδο και στην Κατταβιά. Στα 1934 χαράχθηκε ο ευθύς δρόμος στο Φαληράκι και ο δρόμος Ρόδου – Κατταβιά ασφαλτοστρώθηκε.
Το Καστρί ή Καστράκι
Εκεί που είναι τα μεγάλα ξενοδοχεία η περιοχή λέγεται Καστρί ή Καστράκι γιατί στη Βυζαντινή εποχή υπήρχε μικρό κάστρο το οποίο κατέρρευσε μάλλον από σεισμό και τα υλικά του πρέπει να χρησιμοποιήθηκαν για την οικοδόμηση δύο χριστιανικών εκκλησιών, μία πέρα από το ξενοδοχείο ΔΑΝΑΗ και μία προς του Κυριαζή τα οικοδομικά υλικά, λίγο πριν το Στενό.
Ο Τσαγκάρης ή Τσάγκαρος
Η περιοχή από το Μητροπολίτη έως το λόφο που είναι κάτω απ’ αυτόν οι γυμνιστές ονομάζεται Τσαγκάρης από τον τσιφλικά Τσάγκαρο που έζησε στα Βυζαντινά χρόνια. Μάλιστα, φημολογείται ότι ο Τσάγκαρος για να ασφαλίσει το θησαυρό του τον έριξε στο πηγάδι που τώρα δε φαίνεται και βρίσκεται στο κτήμα απέναντι από το ξενοδοχείο Δανάη, μεταξύ του κτήματός μου και του ξενοδοχείου του Μελετίου.
Η Αχούσα
Μετά τον Πλάτανο προς το λόγο που χωρίζεται το Φαληράκι από το Ψαλιδόκαμπο ήταν τα χρόνια του Τρωικού πολέμου συνοικισμός που βασιλιάς – διοικητής ήταν ο Περέχης και η λάρνακά του βρίσκεται στο μουσείο της Ρόδου. Αυτοί ως ακρόπολη είχαν τον Σαραντάπηχο και όλες οι πέτρες του τείχους του Σαραντάπηχου χρησιμοποιήθηκαν για ασβέστη ή οικοδομής σπιτιών.
Τα Γόματα ή Γώματα (από τα Δώματα)
Οι συνοικισμοί του Φαληρακίου και του Ψαλιδόκαμπου με την αδυναμία του Βυζαντινού ναυτικού να κυριαρχήσουν στη Μεσόγειο και οι πειρατές άρχισαν να καταδυναστεύουν τα παράλια της Ρόδου, μετά κινήθηκαν στα Γώματα, προς τον Άγιο Μηνά και το κοιμητήριο ήταν στο ακραίο σημείο της λεγόμενης σήμερα Πλαγιάς. Όμως αργότερα άρχισαν να οικοδομούνται σπίτια όπως βλέπουμε την εκκλησία του Σταυρού από την πλατεία δεξιά, στην περιοχή του Καπετάνιου και η θέα των σπιτιών ήταν θεαματική. Τα Γώματα ονομάστηκαν Καλλιθέα από τα Βυζαντινά χρόνια έως του 1948 οπότε ο λυκειάρχης Παπαχριστοδούλου με βιβλίο που εξέδωσε για αλλαγή τοπωνυμίων πρότεινε μετά την ενσωμάτωση η Καλλιθέας να ονομαστεί Καλυτέα και για καλύτερη εκφορά Καλυθέα, Καλυθιές από τα πολλά φυτά της περιοχής Καλυτέα, τα οποία σήμερα σπανίζουν.
Οι Ιταλοί από τα 1912 έως και τα 1943 την αναφέρουν παντού Kalithea. Στην αρχή το όνομα Καλλιθέα γραφόταν και «εν Καλλιθέαις σήμερα συντάσσω το προικοσύμφωνο της κόρης μου κτλ», διότι ήταν διάσπαρτες ομάδες σπιτιών και αργότερα λόγω αύξησης του πληθυσμού ενοποιήθηκαν.
Η τρύπα της Καλαμονιάς
Από τα προϊστορικά χρόνια, τα ομηρικά και έως τα 400 π.Χ. δηλαδή από τα 2000 π.Χ έως και 400 π.Χ. οι Έλληνες πίστευαν ότι στις σπηλιές κατοικούσαν πνεύματα Θεοτήτων και θανόντων. Και γι’ αυτό οι σπηλιές θεωρούνται ιεροί τόποι και τόποι του Άνω Κόσμου. Όμως και σ’ αυτές κατέφευγαν για να προφυλαχτούν από άγρια σαρκοβόρα ζώα τα οποία αφθονούσαν.
Γι’ αυτό στη σπηλιά που είναι στη βραχώδη κορυφή απέναντι από το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου βρέθηκαν ίχνη προσφορών στους νεκρούς και τα θεοτικά πνεύματα, λιχνοί, πήλινα μικροδοχεία και άφθονα θραύσματα.
Ο γράφων τις πληροφορίες αυτές πιστεύει και έχει ενδείξεις ότι πέραν και στο βάθος του βουνού υπάρχει μεγάλο σπήλαιο από σταλακτίτες και σταλαγμίτες, διότι στο οροπέδιο του βουνού που ονομάζεται Βουνί τα νερά της βροχής καταπίνονται με καταπτωτικό θόρυβο, το έδαφος στην επιφάνεια αν και χωματικό σχίζεται όταν στεγνώσει.
Προ του 1940 στις Καλυθιές υπήρχε έντονη φημολογία ότι η εσωτερική σπηλιά ξεκινά από την τρύπα της Καλαμονιάς και βγαίνει στη σπηλιά που φαίνεται από την περιοχή του Ψαλιδόκαμπου που ονομάζεται Θολάρι.
Το κράτος του Λέοντος Γαβαλά
Μετά τη διάλυση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας 1205 ο νομάρχης Λέων Γαβαλάς ανακήρυξε τη Δωδεκάνησο και τα πλείστα των Κυκλάδων νησιά ανεξάρτητο κράτος και αυτοονομάστηκε Καίσαρ.
Η βασιλεία του διήρκησε περίπου 18 χρόνια και οι διάδοχοί του ύστερα από 20 χρόνια πούλησαν το κράτος τους στους Βενετσιάνους. Ένας Φράγκος στο λόφο που βρίσκεται δίπλα στον εθνικό δρόμο στο Ψαλιδόκαμπο, ίδρυσε επάνω στο λοφίσκο ένα οίκημα, σαν φρούριο όπου και διέμενε. Εκτοτε ο λόγος αυτός και μέχρι σήμερα ονομάζεται Φραγκοβούναρο.
Η Βίγλα στο Θολάρι
Στο μακρόστενο λόφο που είναι στο Θολάρι και οι Ιταλοί έκαναν τομή για να περάσει ο δρόμος, ο αυτοκινητόδρομος, ονομάζεται Βίγλα. Η λέξη είναι ρωμαϊκή και σημαίνει παρακαμπτήριο, εξ, ου και το ρήμα βιγλίζω, παρατηρώ. Οι Ρωμαίοι είχαν παρατηρητήριο, Βίγλα, για να περάσει ο δρόμος, ο αυτοκινητόδρομος ονομάζεται Βίγλα.
Η λέξη είναι ρωμαϊκή και σημαίνει παρατηρητήριο εξ ου και το ρήμα βιγλίζω, παρατηρώ. Οι Ρωμαίοι είχαν παρατηρητήριο, βίγλα για να ειδοποιούν εάν πλησίαζαν πειρατικά ή εχθρικά πλοία
Το Ρημόκαστρο
Ήταν κυκλώπειο Κάστρο και αμυντική ακρόπολη όπως και ο Σαραντάπηχος που πρέπει να χρονολογείται από τις 2000 π.Χ. έως τα ομηρικά χρόνια, δηλ. 900 π.Χ. Ο Σαραντάπηχος εκτός της Ακρόπολης έχει και ταφικό μνημείο 40 πήχεων.
Τουρκικός οικισμός
Διακόσια μέτρα μετά τον Άγιο Γεώργιο στην Καλαμονιά και στη ρίζα του Βουνιού ο πασάς Τούρκος επειδή άρπαξε την Καλαμονιά και όλο το Λειβάδι ίδρυσε έναν συνοικισμό με τούρκικα σπίτια όπου κατοικούσαν Τούρκοι και φτωχοί Έλληνες και ασχολούταν με την καλλιέργεια της γης και τα φρουτοφόρα δέντρα της Καλαμονιάς, διότι αφθονούσε το νερό.
Μύθοι ή πραγματικοί θησαυροί;
1. Ο αρχιπειρατής Μαχμούτ έκρυψε στα Βυζαντινά χρόνια μεγάλη ποσότητα χρυσού σε σπήλαιο στην ανατολική πλευρά του Ρημόκαστρου, γιατί φοβήθηκε ότι θα του επιτίθεντο περισσότερα πειρατικά καράβια. Ήταν μύθος ή πραγματικότητα; Η αλήθεια είναι κοντά στο γεγονός.
Κάποιος ξένος με χάρτη στο χέρι στα 1935 ερώτησε αγρότη που είναι το Ρημόκαστρο στο Σαουράκι που πότιζε τα ζωντανά του και ο Καλυθενός του απάντησε δείχνοντας το Ρημόκαστρο. Τότε ο ξένος απάντησε: Αν βρίσκατε το θησαυρό που κρύβει, θα τρώγατε με χρυσά κουτάλια και ο ξένος κατευθύνθηκε προς τη νότια άκρη του Ρημόκαστρου.
Κατά τον Ιανουάριο του 1940 κάποιοι, παρά το φόβο της Ιταλικής περιπόλου, έσκαψαν στο ριχτό χώμα της σπηλιάς και στο ένα μέτρο περίπου ανασηκώνοντας τη μαρμάρινη πλάκα βρήκαν δύο κέρατα, μεγάλα βοδιού, χιαστί τοποθετημένα, τα οποία προέρχονταν από αγελάδες που τέτοια ράτσα στη Ρόδο δεν υπήρχε. Όμως άκουσαν την περίπολο που πλησίαζε στην παραλία και διέκοψαν την εκσκαφή που γινόταν με φτυάρι και αξίνα.
2. Στην Αμμωτή και στο χωράφι της οικογένειας Βασιλάκη, φημολογείτο ότι σε τύμβο που υπήρχε στο κτήμα κρυβόταν βαθιά μια χρυσή γουρούνα με οκτώ χρυσά γουρουνάκια. Κάποιος έσκαψε έως ένα και μισό μέτρο και δε βρήκε τίποτα.
Θαύματα, θαύματα
1. Οι πειρατές σε απόβασή τους στο Φαληράκι αφού λεηλάτησαν τα σπίτια του συνοικισμού και άρπαξαν κοπέλες διασκέδαζαν στο προαύλιο του Προφήτη Αμμώ. Εμφανίστηκε ο προφήτης Αμμώς και τους φώναξε: «Γλεντήστε, γλεντήστε μέχρι το πρωί και το καράβι σας γίνεται πέτρα αληθινή». Είναι ο βράχος που λέγεται κάτεργο.
2. Ο Προφήτης Ηλίας από το βουνό θύμωσε με τον Προφήτη Αμμώ και από το βουνό κύλησε έναν βράχο κατά του Αμμω που είναι στη ρίζα του βουνού. Ο Προφήτης είδε το βράχο να κυλά κατά το εκκλησάκι και με τη γροθιά του σταμάτησε το βράχο δίπλα στο εκκλησάκι του, αλλά το χέρι τρύπησε το βράχο. Απ’ αυτή την τρύπα έβαζαν τα μικρά παιδιά τους για να πάρουν τη δύναμη του Προφήτη Αμμώ ο οποίος στις Καλυθιές λέγεται «Προφήτης Αμμώνης».
3. Στις παραμονές του 1940 οι Ιταλοί στο εκκλησάκι του Προφήτη Αμμώ έβαλαν κασόνια με σφαίρες και οβίδες. Ο Ιταλός φρουρός τα βράδια άκουγε χλιμιντρίσματα αλόγου και ποδοβολητό αλόγου. Επίσης, επειδή είχε ναρκοθετηθεί όλη η παραλία του Φαληρακίου με νάρκες υπαίθριες για πεζικό και νάρκες υπόγειες για τροχούς πυροβόλων και κάρων τα βράδια περιοδικά έσκαγαν χωρίς να υπάρχουν θύματα ανθρώπων και ούτε ζωντανών.
Τελικά τα γεγονότα αναφέρθηκαν στο διοικητή του τάγματος που έδρευε γύρω από τον Προφήτη Αμμώ ή Προφήτη Αμμώνη, αλλά τα συμβάντα εξακολουθούσαν και ο Ιταλός έσπευσε και τα ανέφερε στον Ταξίαρχο, στον κομάντο που είχε την έδρα του στα σπίτια του Σωτήρογλου στον κατήφορο δεξιά εισερχόμενοι στις Καλυθιές (απέναντι από τα σημερινά γραφεία του ΚΕΠ).
Ο Ταξίαρχος φώναξε κάποιους Καλυθενούς και τους ρωτούσε πως εξηγούν τα περίεργα συμβάντα, αλλά οι χωρικοί φοβούμενοι τα φασιστικά όργανα του Μουσολόνι έλεγαν ότι δεν μπορούν να εξηγήσουν τα συμβαίνοντα και κάποιοι τις εκρήξεις των ναρκών τις απέδιδαν σε λαγούς που εισέρχονταν στα ναρκοπέδια, οπότε τελικά κάλεσε το Φλεβάρη και απαίτησε να του εξηγήσει τους λόγους των συμβαινομένων και ο Φλεβάρης του λέει: «Θα σας πω αλλά παρακαλώ να μην με τιμωρήσετε και ο ταξίαρχος απαντά όχι, δε θα σε τιμωρήσω. Ο Φλεβάρης στον οποίο οι Ιταλοί έτρεφαν κάποια εκτίμηση για το ποιον του χαρακτήρα του απαντά: Βγάλτε τα πυρομαχικά από το εκκλησάκι του Προφήτη Αμμώ και όλα θα σταματήσουν».
Ο Ιταλός ταξίαρχος διέταξε την εκκένωση στο εκκλησάκι και όντως ούτε ξανακούστηκαν χλιμιντρίσματα, ποδοβολητά αλόγου και σταμάτησαν να σκάνε οι νάρκες.
4. Δίπλα στην εκκλησία του Σταυρού στις Καλυθιές είναι το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου. Από τις αρχές Οκτωβρίου του 1940 η ημικυκλική εικόνα του Αγίου ίδρωνε στο πρόσωπο και δάκρυα έσταζαν από τα μάτια του.
Στις Καλυθιές επικράτησε τρόμος, φόβος και έξαρση θρησκευτικού συναισθήματος. Κάτι κακό και όχι μόνο αλλά και μεγάλη συμφορά θα συμβεί στη Ρόδο και την Ελλάδα. Θυμιάματα, μετάνοιες, παρακλήσεις και καντήλια ακοίμητα νυχθημερόν. Ο Άγιος προαισθάνθηκε τη συμφορά, λυπάται το λαό και κλαίει. Οι Καλυθιές πέφτουν σε βαθιά θλίψη.
Στις 28 του Οκτώβρη 1940, ο Μουσολίνι κτυπά την Ελλάδα από την Αλβανία. Η συμφορά ενέσκηψε. Οι ορδές του Μπενίτο Μουσολίνι θα σάρωναν την Ελλάδα, αλλά συνέβη το αντίθετο. Ο Άγιος Προαισθάνθηκε ότι ύστερα από αιώνες σκλαβιάς ακούγεται το φτερούγισμα της λευτεριάς που σαν άγγελος κυρίου έρχεται προς τη Ρόδο και τα Δωδεκάνησα.
5. Στις αρχές Νοεμβρίου του 1939 και ακόμα δεν είναι βρέξει και η ευλογημένη γη δεν έχει πιει νερό να οργωθεί και να καρπίσει να φάνε τα παιδιά και οι μεγάλοι να συντηρηθούν. Το πρώτο Σάββατο του μήνα, ο ιερέας κάλεσε τους πιστούς στις Καλυθιές να πάνε στον Προφήτη Ηλίας στο Φαληράκι να ικετέψουν τον Άγιο να βρέξει.
Εμπρός ο παπάς, πίσω οι χριστιανοί με εικόνες και πιο πίσω ο λαός. Η πομπή φτάνει στα Πιαδούλια, όπου πολλές σκηνές Ιταλών στρατιωτών πεζικού γιατί εδώ έδρευε ένα ολόκληρο τάγμα. Όταν οι Ιταλοί πληροφορηθήκαν τον σκοπό της πομπής, γελούσαν κοροϊδευτικά. Αδύνατον να βρέξει.
Η πομπή ανέβηκε στον Προφήτη Ηλία και οι Ιταλοί του φυλακίου χαμογελούσαν κοροϊδευτικά. Πριν τελειώσει η λιτανεία, χοντρές σταγόνες βροχής άρχισαν να πέφτουν. Οι στρατιώτες του φυλακίου άρχισαν να προσκυνούν καθολικά και μόλις τελείωσε η παράκληση η βροχή δυνάμωσε.
Έβρεχε συνέχεια. Καταβρεγμένοι οι άνθρωποι της λιτανείας φτάνουν στα Πιαδούλια και οι Ιταλοί αραδιασμένοι, ασκεπείς και κάνοντας τον σταυρό του καθολικά υποκλίνονται στα εικονίσματα που διέρχονται. Το θαύμα έγινε, η γη είπε το πρώτο του φθινοπώρου, το ευλογημένο νερό.
Φράγκικα ονόματα
Μετά τον Λέοντα Γαβαλά και τους απογόνους του 120501243 οι απόγονοί του πούλησαν το κράτος ή για το ορθότερο, το κρατίδιο της Δωδεκανήσου στους Βενετσιάνους και έκτοτε ο λόγος ονομάστηκε Λούκας, ο λοφίσκος στο Ψαλιδόκαμπο Φραγκοβούναρο και εκεί που σήμερα σταθμεύουν τα απορριμματοφόρα του δήμου Καλλιθέας και η πέριξ περιφέρεια στον κήπο Φράγκα διότι κάποιος Φράγκος προίκισε την περιφέρεια αυτή στην κόρη του και επεκράτησε το όνομα Φράγκα.
Ένας πρωθυπουργός στις Καλυθιές
Έχουν περάσει 12 χρόνια από την ενσωμάτωση του 1948. Είναι η άνοιξη του 1960. Ο Έλληνας πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής επισκέφτηκε το Ρόδο και ήρθε και στις Καλυθιές όπου με τη σύζυγό του Αμαλία κάθισαν σε καφενείο της πλατείας. Τότε η Αμαλία Καραμανλή ζήτησε ένα κορίτσι για βοηθό στο σπίτι τους. Αμέσως βρέθηκε ένα 15χρονο και προσέφερε τις υπηρεσίες του έως και το 1963 οπότε αυτοεξορίστηκε στο Παρίσι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής.
* Ο Κώστας Ιωάν. Καντάς γεννήθηκε στις Καλυθιές - Φαληράκι της Ρόδου. Αν και μικρός η ιταλο-γερμανική κατοχή στα Δωδεκάνησα στέριωσαν στην ψυχή του το όραμα της Λευτεριάς την οποία ευτύχησε να δει στα 1948. Φοίτησε στο Βενετόκλειο Λύκειο της Ρόδου, σπούδασε παιδαγωγικά στη Ρόδο και φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Δεκαετίες προσέφερε τις εκπαιδευτικές του υπηρεσίες στο ομώνυμο εκπαιδευτήριό του στο προάστιο των Βριλησσίων της Αθήνας. Ηταν μέλος της Πανελλήνιας Ένωσης Λογοτεχνών, της Εθνικής Εταιρείας Λογοτεχνών, της Ένωσης Θεατρικών Συγγραφέων και του Σωματείου Ιστορικών Συγγραφέων. Έχει δημοσιεύσει εκατοντάδες άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά παιδαγωγικού, λογοτεχνικού και ιστορικού περιεχομένου. Εφυγε από την ζωή το 2015.
