ΤΑ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΥΠΟΛΕΙΜΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΛΑΙΟΚΑΡΠΟΥ

Την περιβαλλοντική «βόμβα» που φιλοξενούμε στην περιοχή μας ανέδειξε με άρθρο του στα τοπικά μέσα ενημέρωσης ο Σύλλογος Προστασίας Περιβάλλοντος Ρόδου. Το πυρηνελαιουργείο που λειτουργεί στα όρια των Καλυθιών (κοντά στα δημόσια σφαγεία) χρήζει εκσυγχρονισμού για να σταματήσει να μολύνει τον υδροφόρο ορίζοντα και τον αέρα. Φέτος υπήρχαν καταγγελίες για καταστροφή δεξαμενής που είχε ως αποτέλεσμα η περιοχή γύρω από το εργοστάσιο να υποστεί σημαντική μόλυνση. Για την ρύπανση έγινε καταγγελία και στην εισαγγελία Ρόδου (https://parapona-rodou.blogspot.com/2019/12/blog-post_462.html)
Να σημειωθεί ότι τα ρέματα κοντά στο ελαιουργείο του Αγροτικού Συνεταιρισμού Καλυθιών δέχθηκαν ποσότητες «μαύρου υγρού» χωρίς να υπάρξει κινητοποίηση ή ευαισθητοποίηση των τοπικών αρχών για να διαπιστωθεί πιθανή μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα. Η δημόσια υγεία έχει αφεθεί στην… καλή μας τύχη.

Αναλυτικά η ανακοίνωση του Συλλόγου Προστασίας Περιβάλλοντος Νήσου Ρόδου.

Τι συμβαίνει με τη διάθεση του ελαιοπυρήνα και των υγρών αποβλήτων από τα ελαιοτριβεία;

Η διάθεση των υγρών αποβλήτων των ελαιοτριβείων (κατσίγαρος) είναι ένα χρόνιο και δυσεπίλυτο πρόβλημα όχι μόνο για το νησί μας. Φέτος όμως μεγεθύνθηκε και από το πρόβλημα της διάθεσης του άλλου απόβλητου των ελαιοτριβείων, του ελαιοπυρήνα, λόγω μη λειτουργίας του υφιστάμενου πυρηνελαιουργείου, μετά τα γνωστά προβλήματα που υπάρχουν τα τελευταία χρόνια. Αυτό έχει επιπτώσεις και στην εν γένει διαδικασία παραγωγής ελαιολάδου σε ολόκληρη τη Ρόδο.

Τι είναι ο ελαιοπυρήνας και γιατί είναι επικίνδυνος;

Ο ελαιοπυρήνας είναι αλεσμένος ελαιόκαρπος από τον οποίο έχει ληφθεί το 90% περίπου του ελαιολάδου με τη μέθοδο της φυγοκέντρισης στα ελαιοτριβεία, είναι δηλαδή ένα μίγμα πυρηνέλαιου, πυρηνόξυλου και νερού, πλούσιο σε πολυφαινόλες. Ο ελαιοπυρήνας περιέχει υψηλό οργανικό και ανόργανο φορτίο, το οποίο είναι δύσκολο στη διαχείρισή του και μπορεί να δημιουργήσει σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα. Η απόρριψη αυτού αλλά και των υγρών αποβλήτων στο περιβάλλον δημιουργεί κινδύνους μόλυνσης του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα και υποβάθμισης του εδάφους και κατά συνέπεια ολόκληρου του περιβάλλοντος. Πολύ επικίνδυνη βέβαια είναι η κατάληξη αυτών σε υγρούς αποδέκτες και σε πόσιμο νερό. Επομένως η επεξεργασία αυτών των ελαιουργικών αποβλήτων , στερεών και υγρών, είναι απολύτως απαραίτητη.

Στο νησί μας σήμερα υπάρχουν δύο τύποι ελαιοτριβείων:

• τα διφασικά, που χρησιμοποιούν φυγοκέντριση δύο φάσεων, η οποία αποτελεί την πιο σύγχρονη και βέλτιστη λύση καθώς υπάρχει εξοικονόμηση νερού, μείωση των υγρών αποβλήτων ενώ παράγεται καλύτερης ποιότητας ελαιόλαδο. Δεν είναι τυχαίο ότι σκοπός της πολιτείας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι σταδιακά όλα τα ελαιοτριβεία να μετατραπούν σε διφασικά και μόνο αυτά επιδοτούνται. Σήμερα στην Ελλάδα το ποσοστό των διφασικών ελαιοτριβείων φτάνει σε κάποιες περιοχές το 95%. Ταυτόχρονα όμως ο ελαιοπυρήνας που παράγεται από αυτά είναι πιο υδαρής καθώς περιέχει μεγαλύτερη ποσότητα νερού (περ. 65%) σε σχέση με τη φυγοκέντριση τριών φάσεων . Στα διφασικά ελαιοτριβεία τα υγρά απόβλητα μειώνονται κατά 85%.

• τα τριφασικά, δηλαδή αυτά που χρησιμοποιούν φυγοκέντριση τριών φάσεων, όπου ο όγκος των υγρών αποβλήτων είναι μεγαλύτερος, απαιτείται μεγαλύτερη κατανάλωση νερού για τη λειτουργία της φυγοκέντρισης αλλά η περιεκτικότητα του ελαιοπυρήνα σε νερό είναι μικρότερη (περ. 55%).

Και οι δύο τρόποι έχουν αντικαταστήσει την παραδοσιακή μέθοδο της έκθλιψης που πλέον δεν υφίσταται στη Ρόδο.

Η χρησιμότητα του πυρηνελαιουργείου

Σε κάθε περίπτωση ο ελαιοπυρήνας θα πρέπει να οδηγείται σε πυρηνελαιουργείο ενώ για τα υγρά απόβλητα θα πρέπει να υπάρχει κατάλληλη επεξεργασία και διάθεση σύμφωνα με τη νομοθεσία (ΚΥΑ 127402/1487/Φ15/2016 - ΦΕΚΒ 3924/07-12-2016). Σε καμιά περίπτωση δεν επιτρέπεται η ανεξέλεγκτη διάθεση και απόρριψη στο περιβάλλον των στερεών και υγρών ελαιουργικών αποβλήτων.

Το πυρηνελαιουργείο επεξεργάζεται τον ελαιοπυρήνα ο οποίος παραμένει μετά την αφαίρεση του ελαιολάδου από τον ελαιόκαρπο στα ελαιοτριβεία. Στο πυρηνελαιουργείο με τη διαδικασία της ξήρανσης θα εξατμισθεί το νερό και με την εκχύλιση (απόσταξη) και διαχώριση θα αφαιρεθεί το λάδι, το πυρηνέλαιο όπως ονομάζεται, το οποίο έχει διάφορες χρήσεις. Το ξηρό πλέον υπόλειμμα που ονομάζεται πυρηνόξυλο αποτελεί καύσιμη ύλη με θερμαντική ικανότητα περίπου ίση με το ένα τρίτο (1/3) του πετρελαίου θέρμανσης και χρησιμοποιείται σε βιομηχανίες, θερμοκήπια αλλά και σε οικιακούς λέβητες. Το πυρηνόξυλο είναι μια βιομάζα ιδιαίτερα φτηνή και οικονομική για τις βιομηχανίες και τις οικίες που παράγεται στον τόπο μας, δίνοντας δουλειά και κέρδος τοπικά με μικρό περιβαλλοντικό αποτύπωμα, είναι δηλαδή μια ανανεώσιμη φυσική βιομάζα που παράγεται σε ετήσια βάση από τα ελαιόδεντρα.

Η κατάσταση στο νησί μας σήμερα

Στο νησί της Ρόδου υπάρχουν αυτή τη στιγμή δώδεκα ελαιοτριβεία. Τα πέντε πιο σύγχρονα είναι διφασικά (δύο στον Αρχάγγελο, Θεολόγος, Μαλώνα, Μαριτσά) και κάποια από αυτά έχουν εκσυγχρονιστεί μόλις πριν λίγα χρόνια με πόρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Υπάρχουν και έξι τριφασικά (δύο στον Απόλλωνα, Αφάντου, Καλυθιές, Έμπωνας, Μονόλιθος) ενώ ένα ελαιοτριβείο σύμφωνα με πληροφορίες του Συλλόγου μας που λειτουργούσε με φυγοκέντριση δύο φάσεων, πλέον λειτουργεί ως τριφασικό.

Αυτή τη στιγμή τα πέντε σύγχρονα διφασικά ελαιοτριβεία δεν λειτουργούν καθώς όπως αναφέρουμε παραπάνω δεν υπάρχει κατάλληλη υποδομή για να δεχθεί τον ελαιοπυρήνα τους ο οποίος περιέχει υψηλότερο ποσοστό νερού. Αντίθετα τα τριφασικά ελαιοτριβεία, συμπεριλαμβανομένου και του ενός που άλλαξε λειτουργία, λειτουργούν κανονικά, διαθέτοντας τον ελαιοπυρήνα τους στην ύπαιθρο και τα υγρά τους απόβλητα σε δεξαμενές χωμάτινες, σε ρυάκια και δημόσιες, δασικές και παραποτάμιες εκτάσεις παραβιάζοντας προφανώς την εθνική και κοινοτική νομοθεσία. Υπάρχουν φόβοι ότι αποδέκτες των αποβλήτων μπορεί να είναι και εγκαταστάσεις πόσιμου νερού όπως το Φράγμα του Γαδουρά. Αδιάψευστος μάρτυρας των παραπάνω είναι οι φωτογραφίες που επισυνάπτουμε.

Η κατάσταση αυτή έχει δημιουργήσει και άλλα σοβαρότατα προβλήματα. Οι παραγωγοί ελαιοκάρπου υφίστανται μεγάλη ταλαιπωρία καθώς τα πέντε πιο σύγχρονα ελαιοτριβεία σε καίρια σημεία του νησιού δεν λειτουργούν με αποτέλεσμα όλη η παραγωγή να οδηγείται στα υπόλοιπα επτά. Αυτό φυσικά οδηγεί σε οικονομική ασφυξία τους πέντε ιδιοκτήτες οι οποίοι εδώ και καιρό παραμένουν κλειστοί, χωρίς κανένας να μπορεί να δώσει διέξοδο στο πρόβλημά τους. Το παράδοξο είναι πως αυτά τα ελαιοτριβεία είναι ελεγμένα τα τελευταία χρόνια καθώς υλοποιούσαν τα επενδυτικά τους σχέδια και μέχρι πριν λίγο καιρό ήταν νόμιμα σύμφωνα με όλες τις υπηρεσίες.

Η κατάσταση του πυρηνελαιουργείου

Το πυρηνελαιουργείο είχε τελευταία πολλά προβλήματα και λόγω παλαιότητας ή και για άλλους λόγους που έχουν να κάνουν με την κατάσταση των εγκαταστάσεων και του ηλεκτρομηχανολογικού του εξοπλισμού, δεν μπορούσε να λειτουργήσει. Η σύμβαση με την εταιρία που το εκμεταλλευόταν τα τελευταία χρόνια έληξε και παρ’ όλες τις προσπάθειες τους προηγούμενους μήνες δεν υπήρξε κανείς ενδιαφερόμενος για αυτό.
Σήμερα βρίσκεται σε μια φάση επαναλειτουργίας υπό νέο επιχειρηματικό σχήμα. Στο σχήμα αυτό συμμετέχουν ιδιοκτήτες ελαιοτριβείων της Ρόδου καθώς και η Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Δωδεκανήσου. Όμως λόγω διαφόρων γραφειοκρατικών προβλημάτων και των χρονοβόρων διαδικασιών έκδοσης άδειας εγκατάστασης και λειτουργίας, η διαδικασία αποκατάστασης των προβλημάτων είναι αργή και φυσικά ιδιαίτερα δαπανηρή. Το ίδιο χρονοβόρα και δαπανηρή είναι και η συντήρηση και αντικατάσταση του ηλεκτρομηχανολογικού του εξοπλισμού. Να σημειωθεί ότι το νέο σχήμα ξεκίνησε τη δραστηριότητά του στα μέσα Σεπτεμβρίου του 2019 και έχει υποβάλλει αίτηση στο πρόγραμμα CLLD (LEADER). Σύμφωνα με τα σχέδια η δυναμικότητα του πυρηνελαιουργείου θα αυξηθεί στο διπλάσιο στο τμήμα της ξήρανσης του υποπροϊόντος την επομένη ελαιοκομική περίοδο καθώς φαίνεται ότι κατά τη φετινή ελαιοκομική περίοδο είναι αδύνατον να αδειοδοτηθεί.

Επιπλέον προβλήματα είναι:

• η ασφαλής φύλαξη των μεγάλων ποσοτήτων εξανίου που αυτή τη στιγμή παραμένουν στο πυρηνελαιουργείο. Το εξάνιο χρησιμοποιείται για τη απόσταξη του πυρηνέλαιου από το ελαιοπυρήνα και η διαχείρισή του θα πρέπει να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή.

• η φύλαξη του εργοστάσιου από τις λεηλασίες αφού οι τεχνικοί που παρέμεναν μέχρι πρότινος στο εργοστάσιο και ολοκλήρωναν τις επισκευές των μηχανημάτων έχουν αποχωρήσει από τα μέσα του Δεκεμβρίου όταν και κόπηκε το ρεύμα. Χωρίς ρεύμα φυσικά είναι εξαιρετικά δύσκολο να φυλαχθεί αποτελεσματικά το εργοστάσιο και οπωσδήποτε δεν μπορούν να προχωρήσουν οι εργασίες συντήρησης, επισκευής και αντικατάστασης του εξοπλισμού και των άλλων υποδομών.

Τι θα πρέπει να γίνει

Ο Σύλλογος Προστασίας Περιβάλλοντος Ρόδου πιστεύει ότι θα πρέπει να αναληφθούν κοινές πρωτοβουλίες, με επικεφαλής την Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση που έχει και την ευθύνη της ορθής λειτουργίας των εγκαταστάσεων και η οποία θα πρέπει νηφάλια να αντιμετωπίσει ένα υπαρκτό πρόβλημα για εκατοντάδες αγρότες και επιχειρηματίες του νησιού για το καλό του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα, της διαφοροποιημένης ανάπτυξης του τόπου μας και της συνεισφοράς στην εθνική οικονομία.
Η λύση που θα προκριθεί θα πρέπει να είναι η καλύτερη δυνατή για το περιβάλλον το οποίο κινδυνεύει και μαζί του κινδυνεύει η δημόσια υγεία. Ταυτόχρονα όμως κινδυνεύει και η εικόνα του νησιού μας μιας και οι ελαιοπυρήνες και τα υγρά απόβλητα θα είναι εστίες μόλυνσης και ρύπανσης, έντονης δυσοσμίας και αρνητικής προβολής του τόπου μας.