Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΚΤΟΝΩΣΗΣ

Μια άλλη ανάγνωση του μαζικού-εκτονωτικού τουρισμού

Του Χρίστου Πέτρου (topezodromio.com) 

Ο μαζικός τουρισμός, που διαχέεται ευρύτερα ως συνείδηση και συμπεριφορά πλέον, αφορά αποκλειστικά την τάση φυγής των ανθρώπων από τη νευρική φόρτιση των έντονων ρυθμών της καθημερινότητας. Έτσι, ο σύγχρονος μαζικός τουρίστας είναι «συναισθηματικά ισοπεδωμένος, πνευματικά αδρανής, χωρίς βλέμμα κριτικό, επισκέπτεται τον ξένο τόπο, δίχως όμως να είναι έτοιμος να τον κατανοήσει ως άλλη εκδοχή ζωής και, απ’ αυτό ακριβώς, να πλουτισθεί με αυτογνωσία […] Θέλει, από τον τόπο που επισκέπτεται, να βρει αυτό που έχει προκατασκευασμένο στον νου του. Άλλωστε γι’ αυτό βρίσκεται εκεί και όχι αλλού […]».1

Ο «εκτονωτικός τουρισμός», όπως τον ξέρουμε από την Αγία Νάπα, ως ακραία νεολαιίστικη εκδοχή του μαζικού τουρισμού, έχει την αφετηρία του στα τέλη της δεκαετίας του ’70. Τότε, στις Μπενίτσες της Κέρκυρας επαγγελματίες του τουρισμού σε Αγγλία και Ελλάδα έστησαν από κοινού μια ιδανική συνθήκη «εκτονωτικού προορισμού» για νεαρούς Άγγλους. Μαζικές μετακινήσεις, κλαμπ, ναρκωτικά, άφθονο ποτό, δυνατές μουσικές, καβγάδες, εύκολο σεξ κ.ά. Η τεράστια οικονομική επιτυχία από την τουριστική μπίζνα των Μπενιτσών, δεν άφησε αδιάφορους τους επιχειρηματίες του τουρισμού σε πολλά άλλα μέρη της Ελλάδας. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’80, από το χωριό Κάβος της Κέρκυρας, τον Λαγανά της Ζακύνθου, το Φαληράκι της Ρόδου, τη Μύκονο, τα Μάλια της Κρήτης, την Αγία Νάπα και αλλού, ένα ατέλειωτο πάρτυ «εκτόνωσης» είχε στηθεί. 2

Τα οικονομικά κέρδη από το τουριστικό αυτό μοντέλο είναι πραγματικά τεράστια. Τόσο τεράστια, που κεντρική κυβέρνηση, πρακτορεία, τοπικές αρχές, ξενοδοχεία, επιχειρηματίες, ντόπιοι κλπ. έκλειναν και κλείνουν τα μάτια μπροστά σε αυτό που κατάντησε «φυσιολογική τουριστική κατάσταση»: οικολογικές ζημιές, πολιτισμικός ξεπεσμός και μια άτυπη βιομηχανία εμπορίου της ελευθερίας των ηθών, που επισύρει αλλοτριώσεις και αλλοιώσεις που βαφτίζονται «προσαρμογή» ή «δεκτικότητα» και, εν τέλει, σημαίνουν εμπορευματοποίηση των πάντων.

Από τη μια οι καταπιεσμένοι τουρίστες λυτρώνονται στη συνθήκη του «πληρώνω, άρα κάνω ό,τι θέλω» και από την άλλη οι ντόπιοι αναπτύσσουν δουλικές συμπεριφορές έναντι του χρήματος, στη λογική «άμα πληρώνουν, ας κάνουν ό,τι θέλουν»… Ως εκ τούτου, ο σύγχρονος τουριστικός λόγος συγκροτείται στη βάση ενός καθολικού υπαινιγμού πως «όλα επιτρέπονται». Έτσι εξηγείται το πάρτυ στις παραλίες με τις χελώνες στον Ακάμα, η καταστροφή των παραλιών στον Πρωταρά, τα πλεούμενα κλαμπς στην Αγία Νάπα με τους διαγωνισμούς πεολειχίας, το κατασκευαστικό καρακιτσαριό της Λεμεσού και όχι μόνο, η μετάλλαξη των μοναστηριών μας σε θέρετρα θρησκευτικού τουρισμού, η διαμονή Ελλήνων σε ξενοδοχεία των κατεχομένων, η πώληση ενός εκατομμυρίου παιδιών ετησίως για σκοπούς σεξοτουρισμού στην Ασία, η μετατροπή ιστορικών αστικών κέντρων του πλανήτη σε προορισμούς ναρκοτουρισμού και άλλα πολλά…

Είναι ένα «uncorrect» ανέκδοτο, που αναφέρεται σε κάποιον ηρωινομανή ο οποίος κάνει, λέει, πού και πού χρήση άλλων ναρκωτικών για να νιώθει ότι κάνει διακοπές απ’ την καθημερινότητα της ηρωίνης… Ο μαζικός τουρισμός όχι μόνο δεν αποτελεί «διάλειμμα» από την καταπιεστική ρουτίνα και την καθημερινότητα των δυτικών και δυτικοποιημένων ανθρώπων, αλλά είναι μέρος της, είναι η συνέχεια του ίδιου έργου σε άλλο σκηνικό. Εμπορευματοποίηση, ρηχότητα, γρήγοροι ρυθμοί, θόρυβος, πλημμύρα προκάτ εικόνων.

Εν τέλει, η πραγματικότητα του μαζικού τουρισμού δεν αποτελεί απλά και μόνο μέρος της εργώδους παραγωγικής καθημερινότητας, αλλά διευρύνει και διαιωνίζει τις κοινωνικές, εθνοτικές και ταξικές αντιθέσεις και αποστάσεις: «Στους αντίποδες του μύθου που ταυτίζει τον σύγχρονο τουρισμό με τη γόνιμη συνάντηση διαφορετικών κόσμων, η τουριστική εμπορευματοποίηση […] συμπυκνώνει και οξύνει τις βαθύτερες κοινωνικές αντιθέσεις της εποχής: π.χ. φτωχές-πλούσιες χώρες, άνδρες-γυναίκες κλπ. κλπ.».3 Με άλλα λόγια, ο μαζικός τουρισμός είναι ό,τι ακριβώς χρειάζεται η μεγαμηχανή της παραγωγής και της κονόμας, για να συνεχίσει απρόσκοπτα να δουλεύει και να μας δουλεύει. Have a nice holiday…

Χατζηκυριάκος-Γκίκας, «Ο τουρισμός ή η επί τόπου κατανάλωση μύθων», στο Κάτι το ωραίον, εκδ. Φίλοι του περιοδικού Αντί, 1984.

Λύτρας, Ο τουρισμός που πληγώνει, εκδ. Παπαζήσης, 2014, σελ. 101-102.

Λύτρας, ό.π., σελ. 31.